سرّ الفتوح ناظر بر پرواز روح عنوان اثری از آیت الله سیدمحمدحسین حسینی طهرانی است که تبیین آرای مکتب عرفان و توحید در سیر تکاملی بشر را بر عهده دارد.این اثر در نقد کتاب «پرواز روح» کلاس درسی برای عموم مخاطبان به ویژه محققان حوزه دین به شمار می آید.نوشتار حاضر نگاهی نقادانه به کتاب «پرواز روح» اثر سید حسن ابطحی دارد.
مولف اثر با استناد به قرآن کریم، روایات اهل بیت(ع) و استفاده از براهین عقلی برخی از اشکالات کتاب «پرواز روح» را با بیان مبانی عرفان اسلامی مطرح می کند. او در این نقد به تبیین آرای مکتب عرفان و توحید در سیر تکامل بشر نظر دارد. سرالفتوح در دو فصل تدوین شده است. مولف در نخستین فصل کتاب اشکالات وارد بر محورهای اساسی کتاب پرواز روح را در سه بخش با عناوین «در بیان عدم لزوم استاد کامل و نقد این نظریه»، «در انتقاد از فلسفه و نقد این نظریه» و «نهایت سیر انسان را در شناخت حضرت ولی عصر دانستن و نقد آن» بررسی می کند.
«نقد و ایرادهای مرحوم علامه طهرانی بر کتاب «پرواز روح» عنوان فصل بعدی این اثر را به خود اختصاص می دهد. موضوعاتی مانند دینی که ولایت اهل بیت(ع) در او نباشد پشیزی نمی ارزد، بزرگانی از اهل عرفان که خود از اجله فقها و علما بوده اند، تفسیر و تبیین حقیقت توحید، علت قطع ارتباط اولیای الهی با افراد غیرکامل، نگرش مرحوم علامه طهرانی در کیفیت علم الهی و پیامبر اکرم و اوصیای ایشان از جمله عناوین این بخش به شمار می آیند.
«سر الفتوح» مقاله ای بود که آیت الله حسینی طهرانی حدود 30 سال قبل (1403 قمری) آن را تالیف کرد، اما این مقاله تا زمان ارتحال وی به چاپ نرسید. از این رو بسیاری از مباحث آن نیازمند بسط و گسترش، تبیین و توضیح بیشتری بودند، لذا فرزند ایشان آیت الله سیدمحمّدمحسن حسینی طهرانی تعلیقاتی بر آن افزود. از نکات جالب توجه این اثر ویرایش آن توسط فرزند مولف کتاب است که به دلیل قرابت ذهنی با آرای آیت الله حسینی طهرانی امانت داری مطالب تا حد زیادی پس از گذشت سه دهه حفظ شده است.
این اثر به ظاهر کم حجم با قلمی تخصصی برای مخاطبان خاص نوشته شده با این وجود ذکر منابع متعدد و پانوشت های فراوان تحقیق بر این اثر را امکان پذیرتر می کند. از دیگر نکات شایان توجه این اثر انتقادی، مشخص کردن بخش های مختلف نقدهایی است که بر کتاب «پرواز روح» دارد. این مطلب دیدگاه های منتقد را درباره بخش های متفاوت اثر نخستین به روشنی بیان می کند. با این وجود برخی از واژه های دشوار، کلمات عربی و برخی واژگان غیرزنده در زبان کنونی از سرعت مطالعه این نوشتار می کاهند.
آنچه مشخص است، آیت الله حسینی طهرانی به شکلی زیبا و با آگاهی و اشراف کامل بر مباحث و موضوعات دینی و معرفتی، کتاب «پرواز روح» را مورد نقد جدی قرار داده است، حتی ظرایف این کتاب نیز از دیدگاه ایشان مخفی نمانده؛ به گونه ای که می توان گفت ایشان با چنین نقدی حقیقت تشیع را زنده نگه داشته اند و کوشیده اند خرافت و مطالب غیرواقع را از حقیقت دین بزدایند. به عنوان نمونه در بخشی از این نوشتار (صفحه 149) در نقد قسمتی از کتاب «پرواز روح» چنین آمده است: «پرواز روح، صفحه 213: بدون تردید یکی از ضروریات مذهب تشیع و بلکه تمام ادیان، مساله رجعت است…
مرحوم علامه طهرانی: ضرورت رجعت از مختصات شیعه است؛ در سایر ادیان اگر هم بوده باشد، از ضروریات آن ها نیست.»
نویسنده کتاب افزون بر نقد محتوایی اثر یاد شده، به صورت کاملی مراتب سلوک معنوی و آسیب هایی را که در صورت نداشتن استاد برای سالک رخ می دهد به تصویر می کشد، نثر سنگین وی در کمال جذبه بیان، مخاطب غیرمتخصص را نیز به خواندن ادامه مطالب وا می دارد. وی با نقد فنی اثر در مواردی از مولف کتاب نشانی مطالب عنوان شده را می خواهد و سوال می کند که چنین توصیه دینی از کدام معصوم روایت شده است؟
لحن نگارنده اثر، مخاطب و محقق کنونی را نیز بر آن می دارد تا حتی در صورت تحت تاثیر قرار گرفتن یا برای اثرگذاری بیشتر بر عقاید دینی جامعه مخاطب نیز به هیچ وجه به خود اجازه خروج از دایره حقیقت را ندهد و به خرافات وارد شده دامن نزند. این نکته از آموزه های تامل برانگیز کتاب است که با وجود توصیه هایی بر اعمال دینی یا سفارش هایی برای دیندارتر شدن جامعه، فردی آگاه از دین با مطالعه دقیق کتاب به نقد سطر به سطر اثر می نشیند. این اقدام آیت الله حسینی طهرانی خود مکتبی کامل است که درس های آموختنی فراوانی دارد.
